Als stikstofexperts zijn we constant bezig met de stikstofcrisis. In onze blog komen posts voorbij over de veranderingen in beleid, de gevolgen van de crisis voor de samenleving en innovaties voor het oplossen van de crisis. Maar soms is het goed om eens een stapje terug te doen, want wat is nu eigenlijk stikstof precies?
Stikstof is en kleur- en reukloos gas, de chemische notatie is N2. De lucht bestaat voor 78% uit stikstof. Maar als het gaat over de stikstofproblematiek, dan hebben we het eigenlijk over ‘reactief stikstof’ namelijk stikstofoxiden (NOx) en ammoniak (NH3). De Nederlandse uitstoot bestaat uit 60% NH3 en 40% uit NOx.
Stikstofoxiden
Stikstofoxiden komen in de lucht terecht door uitlaatgassen van het verkeer en de uitstoot van de industrie. Verbranding vindt plaats onder hoge temperaturen waardoor er een chemische reactie ontstaat tussen stikstof (N2) en zuurstof (O2) uit de lucht en komt het als het gas stikstofmonoxide (NO) uit de uitlaat of schoorsteen. Eenmaal in de lucht wordt dit vrij snel omgezet tot stikstofdioxide (NO2). De som van stikstofmonoxide en stikstofdioxide wordt stikstofoxiden (NOx) genoemd.
Ammoniak (NH3)
Deze vorm komt met name in de lucht via veeteelt. Boeren gebruiken mest van dieren en kunstmest om hun land te bemesten. Een deel van die mest verdampt als ammoniak en komt zo in de lucht. Een klein deel komt uit overige bronnen zoals industrie, bouw en verkeer.
Is stikstof schadelijk?
Stikstof is van zichzelf niet schadelijk voor mens en milieu. Stikstofoxiden daarentegen wel. Stikstofoxiden kunnen doordringen tot de kleinste vertakkingen van de luchtwegen, waardoor het schadelijk kan zijn voor mensen. Teveel ammoniak in de lucht is ook schadelijk voor de mens, maar in de buitenlucht is de concentratie bijna nooit zo hoog.
Maar stikstof is niet alleen een bedreiging voor de mens, ook voor het milieu. Want nadat stikstofoxiden in de lucht terecht komen door uitlaatgassen van het verkeer en de uitstoot van de industrie, slaat het neer in de natuur. Dit heet stikstofdepositie, waarvan er een droge en natte variant is. Bij droge depositie komen de luchtdeeltjes via luchtbewegingen neer op het aardoppervlak. Bij natte depositie lost de stikstof op in druppeltjes in de lucht en komt vervolgens met regen naar beneden tijdens neerslag.
Door de depositie wordt de natuur verrijkt met stikstof. Sommige planten gaan hier beter van groeien, zoals de brandnetel en gas. Maar deze verdringen hierdoor planten die beter groeien op een schrale bodem. Dit brengt hierdoor een disbalans in het ecosysteem, waardoor planten en dieren verdwijnen en de biodiversiteit afneemt.
Te veel stikstof!
Nederland stoot per hectare 4 keer zoveel stikstof uit als de rest van Europa, daarmee heeft Nederland de hoogste stikstofuitstoot van Europa. Het grootste deel van onze uitstoot waait over naar het buitenland. Deze data leidde tot de stikstof crisis en die zijn we aan het aanpakken!
Wat is de oorzaak van de stikstofcrisis?
De huidige wet- en regelgeving voor een stikstofberekening komt omdat we in Nederland een stikstofcrisis hebben. Het leidt tot gezondheidsproblemen, schade aan de natuur en boze boeren. Maar wat veroorzaakt de stikstofcrisis?
Het antwoord: wijzelf, de mens. Menselijke activiteiten hebben de natuurlijke stikstofkringloop verstoord. Wat stikstof precies is en hoe die kringloop werkt lees je hier. Want het gaat in de stikstofcrisis niet om stikstofgas (N2), dat van nature aanwezig is in de lucht, maar reactieve stikstofverbindingen zoals ammoniak (NH3) en stikstofoxiden (NOx). Dit komt in de lucht terecht door emissies uit verschillende sectoren. De emissies komen uiteindelijk weer terug op het land of in het water, dit heet stikstofdepositie.
In bovenstaand figuur is te zien waar de stikstofdepositie door veroorzaakt wordt. De landbouwsector heeft het grootste aandeel door het gebruik van kunstmest, krachtvoer en de veehouderij. De stikstof die neerslaat op de Nederlandse bodem heeft voor 32% een oorsprong in het buitenland. Dat lijkt veel, maar Nederland veroorzaakt vier zoveel stikstofdepositie in het buitenland dan andersom, o.a. door de zeevaart. Daarnaast zorgen ook het verkeer (8%) en huishoudens (6%) voor stikstofemissies. Opvallend is het kleine aandeel van de bouw, slechts 1%.
Dus, de stikstof crisis wordt veroorzaakt door de toenemende stikstofbelasting van het milieu door de toename van het verkeer en de intensivering van de landbouw. Maar als de Nederlandse overheid op tijd actie had ondernomen, had er veel schade voorkomen kunnen worden en hadden we nu niet te maken gehad met een daadwerkelijke stikstof crisis. Dus niet alleen zijn we zelf de oorzaak van een stikstofprobleem, ook hebben we er door gebrekkig Nederlands stikstofbeleid zelf een crisis van gemaakt!
Wat zijn de gevolgen van de stikstofcrisis voor de Nederlandse natuur?
Nederlands grootste natuurgebied op land, de Veluwe, ligt op de IC aan de zware beademing, maar via het infuus blijven de stikstofoxiden en ammoniak aangevoerd worden… Hoe is stikstof schadelijk voor de natuur?
Waar we bij de stikstofcrisis vaak denken aan de boerenprotesten en de problemen bij de bouw, bevindt zich het slagveld precies daar waar jij je zondagse wandeling maakt: in de natuur. Rolf Schuttenhelm kaart in zijn artikel op NU.nl aan hoe bar slecht de Veluwe er aan toe is.
Planten hebben stikstof nodig, maar een te veel is slecht voor de natuur. Te veel stikstof is op twee manieren schadelijk voor de natuur. Door vermesting gaan soorten die van stikstof houden, zoals grassen, sneller groeien waardoor andere soorten verdrukt worden. Verzuring ontstaat door ammoniak uit de omliggende landbouwgebieden waardoor belangrijke mineralen wegspelen en planten niet de juiste voedingsstoffen kunnen opnemen. In een eerder artikel‘Iets meer stikstof in mest‘ zagen we al dat de hoeveelheid in ammoniak zelfs toeneemt.
Het gevolg? Het wordt er steeds stiller. De natuurschade zorgt voor het verdwijnen van bloemen die belangrijk zijn voor insecten. Veel soorten zijn daardoor al verdwenen of nog maar in kleine aantallen aanwezig. Zoals de gele bloem schorseneer en valkruid. Die zijn zo beschadigd dat ze niet meer tot bloei komen. Klimaatverandering doet er nog een schepje bovenop, tijdens een hete zomer wordt de bodem nog zuurder.
De hele voedselketen is daarmee verstoord. Want door de verzuring van de Eikenbomen, bevat het blad te veel stikstof en te weinig mineralen. Slakken die eikenblad eten kunnen door een tekort aan calcium geen slakkenhuis meer bouwen. Mezen die slakken eten hebben daardoor broze eierschalen. De mezenjongen zijn daardoor zó verzwakt dat ze in het nest hun pootjes breken.
En als je denkt dat het niet erger kan, op andere zandgronden is de situatie nog erger.
